---

 

CZYM JEST DEPRESJA?

Depresja to zaburzenie psychiczne, które dotyka wielu ludzi na całym świecie. Wg szacunków WHO w styczniu 2020 roku na całym świecie cierpiało na tę chorobę 264 mln ludzi (dwa razy częściej kobiety). Choroba ta znacząca przewyższa mogące wystąpić na co dzień wahania nastroju czy reakcje emocjonalne. Depresja to poważne schorzenie, która cechuje się różną intensywnością — w zależności od nasilenia objawów wymienia się łagodny, umiarkowany lub ciężki epizod depresyjny. Co towarzyszy osobie z depresją? Bardzo często może w pewnych okresach gorzej funkcjonować w pracy, szkole, czy w rodzinie. Dochodzi również do innych zmian jak zaburzony rytm biologiczny i np. problemy ze spaniem. Nieleczona depresja może prowadzić do myśli i próby samobójczej. Statystyki nie napawają w tym zakresie “optymizmem” — każdego roku z powodu samobójstwa umiera 800 tysięcy osób i jest to druga przyczyna śmierci wśród grupy wiekowej 15-29 lat.

Depresja nazywana jest niekiedy chorobą cywilizacyjną. Do tej grupy chorób zalicza się takie schorzenia m.in. jak nadciśnienie, cukrzyca, nadwaga i otyłość. Z chorobą tą wiąże się niekiedy stygmatyzacja, która nie sprzyja właściwej diagnostyce i leczeniu depresji. Wg WHO, czyli Światowej Organizacji Zdrowia depresja stanowi istotny i rozpowszechniający się problem zdrowotny.

DEPRESJA, STANY DEPRESYJNE, DYSTYMIA A ZABURZENIA DEPRESYJNE

Co to są stany depresyjne? To obniżenie nastroju, które nie ma nasilenia jak depresja, występuje zwykle niedługi czas. Często brak jest dodatkowych objawów współtowarzyszących takim stanom. Istnieją jednak inne definicje jak ta, że stan depresyjny to jeden z objawów klinicznych depresji jednobiegunowej lub stan określający nastrój w chorobie afektywnej dwubiegunowej (ChAD).

Mianem zaburzenia depresyjne określa się grupę zaburzeń psychicznych, które występują w przebiegu wielu chorób jak wspomniany ChAD. W trakcie ich trwania mogą występować symptomy wspólne z depresją jak obniżony nastrój i samoocena, pesymizm, spowolnienie psychoruchowe.

Terminem dystymia określa się przewlekły spadek nastroju (minimum 2 lata) o przebiegu łagodniejszym niż depresja endogenna i nie jest sama w sobie zaburzeniem depresyjnym.

PRZYCZYNY DEPRESJI I ZABURZEŃ DEPRESYJNYCH

Przyczyny depresji są złożone i nie są w 100% poznane. Do jej rozwoju przyczyniają się czynniki np. psychologiczne, biologiczne, ale również geny mają tutaj znaczenie. Depresja zaliczana jest do chorób endogennych z podłożem genetycznym, ale może być wywołana przez czynniki psychiczne, zewnętrzne (np. stany emocjonalne, urazy głowy, poród).

OBJAWY DEPRESJI

Depresja i jej objawy są mocno zróżnicowane — 2 osoby chore na depresję mogą doświadczać prawie przeciwnych objawów. Niektórzy pacjenci będą doświadczać przewlekłej bezsenności, a część wzmożonej senności, która znacząco ogranicza rodzaje aktywności w ciągu dnia. Wiele osób zastanawia się jak właściwie wygląda depresja, czy osoba cierpiąca na depresję? Czy w depresji występują jakieś charakterystyczne symptomy?

PSYCHICZNE OBJAWY DEPRESJI

Do objawów psychicznych należą m.in. uczucie smutku, spadek odczuwania przyjemności i radości, otępienie emocjonalne, poczucie winy, niska samoocena, uporczywe myśli o śmierci. Oprócz tego chory na depresję bardzo często przypisuje sobie winę (nieuzasadnioną), spada zdolność myślenia, wzmożone zostaje wahanie i osłabiona chęć decydowania. Osoby w depresji są często wycofane, stają się mniej rozmowne, mogą częściej odczuwać niepokój i lęk (szczególnie jeśli występuje depresja lękowa).

Co towarzyszy depresji? Bardzo często osoba chora odczuwa smutek, zmniejszenie odczuwania radości czy przyjemności z rzeczy, które zwykle cieszyły.

FIZYCZNE (SOMATYCZNE) OBJAWY DEPRESJI – SOMATYKA

Depresja może oddziaływać również na organizm, czego efektem jest wzrost lub utrata wagi, bóle i zawroty głowy, bóle stawów czy brzucha, uczucie duszności, wzmożona senność, zgaga, wzdęcia, biegunki / zaparcia, nudności, spadek łaknienia (apetytu), spadek popędu płciowego. Oprócz tego uwidaczniają się takie zmiany jak wcześniejsze budzenie się, nasilona depresja w godzinach porannych.

JAKIE SĄ RODZAJE DEPRESJI?

W zależności od aspektu jak patomechanizm, postać kliniczna wyróżnia się różne typy i rodzaje depresji. Jeden z podziałów ze względu na objawy kliniczne uwzględnia następujący podział depresji:

• depresja prosta
• zahamowana (inaczej z zahamowaniem) — tzw. osłupienie depresyjne, w której osoba chora nie podejmuje żadnej aktywności, w tym niezbędnego jedzenia. Często pozostaje tylko 1 pozycji, występuje ograniczony kontakt z otoczeniem.
• anankastyczna (z natręctwami) — obserwuje się tutaj obsesyjne zachowanie i/lub myślenie np. obsesja na temat czystych rąk. oraz inne zachwania natrętne.
• lękowa (agitowana) — oprócz objawów depresji występują tutaj silne stany lękowe, które chory odczuwa pod względem psychicznym, fizycznym i behawioralnym. Depresja lękowa często przypomina nerwicę lub depresję maskowaną.

Poniżej opisano po krótce inne typy/rodzaje depresji.

DEPRESJA W CIĄŻY I POPORODOWA

Depresja w ciąży wiąże się z występowaniem zaburzeń nastroju, których przyczyną w opinii przyszłych mam jest zwykle zmieniona gospodarka hormonalna. Kobiet w tym okresie jest narażona na sporą dawkę stresu o znaczącej długości — mogą być to obawy związane z porodem czy wyczekiwaniem dziecka. Niektórym może przeszkadzać rezygnacja z niektórych codziennych przyzwyczajeń czy planów, co może stanowić źródło dużego lęku i niepokoju.

Depresja poporodowa to choroba dopadająca kobiety tuż po narodzinach dziecka. Często dokuczają jej objawy psychiczne i jak fizyczne. Niektóre matki nie potrafią niekiedy ogarnąć dużego stresu, szczególnie gdy kobieta jest samotną matką. Na pojawienie się depresji wpływ ma wiele czynników. Niewykluczony jest wpływ komplikacji w okresie okołoporodowym, które mają negatywny wpływ na przyszłą mamę, Dlatego w pierwszych dniach po porodzie może dojść do znacznego obniżenia nastroju.

DEPRESJA JEDNOBIEGUNOWA I CHAD

Depresja jednobiegunowa to choroba określana jako depresja nawracająca lub choroba afektywna jednobiegunowa. Charakteryzuje się takimi objawami jak zaburzenia nastroju, odczuwania emocji czy obniżonej aktywności. W chorobie tej występuje nawracający epizod depresyjny, który objawia się jako obniżony nastrój, zaburzenia snu, myśli samobójcze, problemy z koncentracją, zmiana masy ciała.

ChAD, czyli choroba afektywna dwubiegunowa to schorzenie, w którym występują po sobie etapy (hipo)manii i depresji, pomiędzy którymi występuje okres bez objawów. Mogą występować również stany mieszane. W leczeniu ten choroby wykorzystuje się nie tylko leki przeciwdepresyjne (wiele z nich ma jednak duże ograniczenie w jej leczeniu), ale przede wszystkich neuroleptyki, leki przeciwpadaczkowe (stosowane jako “stabilizatory nastroju”).

W chorobie jednobiegunowej występują nawracające epizody depresji. Z kolei w ChAD naprzemienne okresy manii / hipomanii i depresji.

DEPRESJA ATYPOWA

W jej przebiegu występują objawy wykraczające poza typową postać depresji. Wśród nich wymienia się: wzmożony apetyty / przyrost masy ciała, silne obniżenie nastroju w sytuacjach w których zwykle odczuwa się zadowolenie, uczucie ciężkości ciała, wzmożona wrażliwość i senność. Często u pacjentów z depresją atypową diagnozowana jest depresja sezonowa (jesienna, zimowa) czy ChAD.

DEPRESJA ENDOGENNA I EGZOGENNA

Depresja endogenna (“d. znikąd”) uwarunkowana jest biologicznie m.in. przez układ nerwowy czy hormonalny. Nie ma tutaj wpływu typowych czynników zewnętrznych jak w przypadku postaci egzogennej (depresja reaktywna), za którą mogą być odpowiedzialne sytuacje życiowe.

JAK WYGLĄDA LECZENIE DEPRESJI I JAK Z NIĄ WALCZYĆ?

O prowadzonej terapii decyduje lekarz psychiatra, który może skierować pacjenta na leczenie szpitalne lub ambulatoryjne. Najczęściej podstawą leczenia depresji jest odpowiednia farmakoterapia, która często przewiduje więcej niż 1 lek ze względu na złożoność objawów klinicznych. Często pacjenci zmagający się z depresją zmagają się również z bezsennością, niepokojem i lękiem, a niekiedy również objawami somatycznymi np. uczucie duszności, częste bóle głowy. W zależności od zaburzeń istnieje wiele trendów terapeutycznych, które obejmują terapią poznawczo-behawioralną, psychosomatyczną, Gestalt etc.

Leki przeciwdepresyjne nie są w stanie rozwiązać niekiedy wszystkich objawów depresji. Dlatego terapia zajęciowa lub indywidualna jest tak istotna.

CO TO SĄ ANTYDEPRESANTY? RODZAJE LEKÓW NA DEPRESJĘ

Leki przeciwdepresyjne znane pod nazwą antydepresanty, niegdyś tymoleptyki to środki stosowane w zaburzeniach depresyjnych, leczeniu depresji, a także w łagodzeniu bólu przewlekłego. Ze względu na swoje działania stosowane są w wielu chorobach — nie tylko depresji, ale również w leczeniu niektórych zaburzeń lękowych, jedzenia (anoreksja, bulimia) czy snu.

W zależności od budowy chemicznej i mechanizmy działania wyróżnia się kilka grup leków na depresję, które cechują się różnymi wskazaniami, przeciwwskazaniami, skutkami ubocznymi. Są to przykładowo:

• TLPD – trójcykliczne leki przeciwdepresyjne — np. amitryptylina,
• Czterocykliczne leki przeciwdepresyjne — np. maprotylina,
• SSRI — np. fluoksetyna, paroksetyna, citalopram, escitalopram,
• Inhibitory MAO (IMAO) — np. selegilina, moklobemid.

W zależności od grupy posiadają one wpływ na przewodnictwo przekaźników lub na receptory.

LEKI PRZECIWDEPRESYJNE — DZIAŁANIE I MECHANIZM DZIAŁANIA

Antydepresanty (leki na depresję) opierają się na kilku mechanizmach działania, są to: hamowanie wychwytu zwrotnego NA (noradrenaliny) lub 5HT (serotoniny), spowolniony rozkład neuroprzekaźników, wpływ na receptory synaptyczne. W zależności od grupy mogą występować dodatkowe działania jak ułatwiające zasypianie (np. trazodon), przeciwlękowe (np. buspiron). Podstawowy cel tych leków to działanie przeciwdepresyjne, które zmniejsza odczuwane symptomy choroby. “Ciekawym” lekiem jest bupropion, który wykorzystuje się jako jedna z metod rzucenia palenia (dostępna jedynie na receptę).

TABLETKI NA DEPRESJĘ — SKUTKI UBOCZNE

Działania niepożądane tych leków są bardzo szerokie i zależne od grupy. Zwykle występują one na początku leczenia, mają łagodny i przemijający charakter. Poniżej wymieniono niektóre skutki uboczne: bóle i zawroty głowy, bezsenność lub wzmożona senność, nadmierne pobudzenie psychoruchowe, bóle brzucha i nudności, spadek koncentracji, zaburzenia widzenia, problemy z siusianiem, suchość w ustach, spadek libido, wzmożone wydzielanie potu, spadek lub wzrost apetytu i/lub masy ciała.

Charakterystyczne skutki uboczne zależnie od grup / leków przeciwdepresyjnych to m.in.:

• TLPD – zatrzymanie moczu, zaparcia, tachykardia,
• SNRI – spadek funkcji seksualnych,
• SSRI – początkowe nasilenie niepokoju i lęku,
• trazodon – priapizm,
• mirtazapina – przyrost masy ciała, senność.

TABLETKI NA DEPRESJĘ — PRZECIWWSKAZANIA

Zależnie od leku może wystąpić nadwrażliwość (uczulenie) na substancję czynną. Ograniczenie w stosowaniu niektórych leków może wynikać np. z dotychczasowych chorób jak jaskra, nadciśnienie, choroby serca, problemy z wątrobą, stosowanie innych leków. W przypadku antydepresantów nie należy łączyć ich z częścią leków ze względu na ryzyko wystąpienia zespołu serotoninowego (lub w określonym schemacie z uwzględnieniem kilkugodzinnych odstępów pomiędzy poszczególnymi dawkami leków).

Nie należy łączyć leków antydepresyjnych i zielem dziurawca! Grozi to licznymi interakcjami!

 

WIĘCEJ O DEPRESJI

Poniżej zebrano jedne z najczęściej zadawanych pytań odnośnie depresji. Jeśli chcesz zadać dodatkowe pytanie — wpisz je w komentarzu.

DO KOGO UDAĆ SIĘ Z PODEJRZENIEM DEPRESJI?

Diagnozę w przypadku zaburzeń psychicznych i rozpoznanie w przypadku depresji (np. lękowej, endogennej, egzogennej, maskowanej, poporodowej) stawia lekarz psychiatra.

CZY DEPRESJA MOŻE MINĄĆ SAMA?

Jest to mało prawdopodobne aby depresja zniknęła samoistnie. Jeśli pacjent odczuwa taką zmianę, możliwe, że nie była to depresja, tylko stan depresyjny. Możliwe jest wystąpienie krótkotrwałych okresów remisji, jednak kolejne wznowy depresji mogą okazać się silniejsze.

Z CZYM MOŻE BYĆ POMYLONA DEPRESJA?

Depresja czy epizod depresyjny może być elementem np. choroby afektywnej dwubiegunowej. W takim wypadku faza manii (maniakalna) może wystąpić po zastosowaniu np. leków przeciwdepresyjnych. Pierwotna diagnoza stwierdzająca depresję powinna zostać rozpatrzona ponownie w ujęciu nowych objawów wskazujących na (hipo) manię. Obniżony nastrój może występować również przy niedoczynności tarczycy.

JAK POMÓC I WSPIERAĆ OSOBĘ, KTÓRA CIERPI NA DEPRESJĘ?

Należy zapewnić jej maksymalny komfort, nie oceniać i nie osądzać. Osoby towarzyszące powinny zachować maksymalną cierpliwość i wyrozumiałość. Nie powinny do niczego zmuszać osoby chorej na depresję. Osoby cierpiące na depresję często odczuwają brak sił i ochoty do robienia czegokolwiek. Nie wynika to z ich lenistwa tylko ze spowolnienia psychoruchowego, które jest spowodowane np. zmniejszonych przekaźnictwem serotoniny i/lub noradrenaliny w mózgu.

JAK WYLECZYĆ DEPRESJĘ?

Zwykle proces leczenia depresji opiera się na farmakoterapii i niekiedy wsparciu psychologiczno-terapeutycznym. Należy mieć na uwadze, że w przypadku depresji mogą pojawić się okresy remisji, jednak wielu pacjentów często musi przyjmować leki przez wiele lat. Warto zdać sobie sprawę, że niekiedy pierwszy zestaw leków, jaki przepisuje lekarz może ulec konieczności zmiany np. ze względu na nowe objawy i/lub nasilenie się starych symptomów.

KIEDY NASTĘPUJE POPRAWA PO ANTYDEPRESANTACH?

Ze względu na mechanizm działania efekty kliniczne i działanie przeciwdepresyjne odczuwalne przez pacjenta mogą być zauważalne dopiero po 2-3 tygodniach. Niekiedy leki na depresję posiadają również inną komponentę np. nasenną czy uspokajającą, która pojawia się w przeciągu kilkunastu minut do kilku godzin

CZY MOGĘ BEZPIECZNIE KIEROWAĆ SAMOCHODEM PO LEKACH NA DEPRESJĘ?

Leki przeciwdepresyjne mogą wpływać niekorzystnie na prowadzenie auta szczególnie na początku leczenia. Wśród objawów, które mogą utrudniać kierowanie pojazdem są: bóle i zawroty głowy, zaburzenia widzenia (akomodacji). Przed prowadzeniem samochodu warto jest poznać indywidualną reakcję na lek.

CZY DOZWOLONE JEST SPOŻYWANIE ALKOHOLU I ANTYDEPRESANTÓW?

Nie jest to dozwolone połączenie ze względu na nasilenia niektórych skutków ubocznych leków przeciwdepresjnych i/lub osłabienie działania terapeutycznego leku. Wśród objawów łączenia antydepresantów z alkoholem może wystąpić: senność, spadek koncentracji, pogorszenie koordynacji ruchowej, gorsza mowa.

CZY MOGĘ SAMODZIELNIE ODSTAWIĆ LEKI NA DEPRESJĘ?

Istotne przy zmianie każdego leku na depresję jest jego stopniowe wprowadzanie i odstawianie. Nagłe odstawienie średnich czy dużych dawek antydepresantów może wywołać szereg skutków ubocznych. Działanie przeciwdepresyjne będzie utrzymywać się przez jakiś czas, jednak z każdym dniem/tygodniem zacznie znacząco słabnąć. Każdą zmianę leków i/lub dawek należy skonsultować z lekarzem.

CZY MYŚLI SAMOBÓJCZE ZAWSZE WYSTĘPUJĄ PODCZAS DEPRESJI?

Myśli samobójcze nie zawsze są objawem depresji. Istotne jest to, że osoba u której występuje nasilone myślenie o własnej śmierci należy otoczyć szczególną opieką. Niektóre leki np. z grupy SSRI nie są stosowane u pacjentów u których występują myśli samobójcze.

CZY DEPRESJA JEST DZIEDZICZNA I MA PODŁOŻE GENETYCZNE?

Zaliczana jest do chorób, które mogą być warunkowane genetycznie.

JAKIM INNYCH CHOROBOM MOŻE TOWARZYSZYĆ DEPRESJA?

Choroba ta towarzyszy np. chorobie nowotworowej, zawałowi serca, chorobom układu nerwowego.

CZYM SPOWODOWANA JEST DEPRESJA?

U podłoża tej choroby leży deficyt (osłabienie) określonego przekaźnictwa w mózgu. Może wiązać się z osłabionym przewodnictwem noradrenergicznym (noradrenalina) i/lub serotoninergicznym. Niekiedy może dochodzić również do zmiany wrażliwości receptorów 5-HT dla serotoniny. Na zmianę w obrębie tego przekaźnictwa wpływ mają np. życiowe wydarzenia, pora roku i ilość światła słonecznego w ciągu dnia. Warto jednak wiedzieć, że przyczyny depresji są mieszane i należy rozważyć również przyczyny psychologiczne jej wystąpienia.

JAKIE SĄ PSYCHOLOGICZNE PRZYCZYNY DEPRESJI?

Wśród psychologicznych przyczyn depresji wymienia się m.in. negatywny sposób myślenia, który łączy się z przekonaniem, że “nic dobrego mnie w życiu nie spotka”. Często ma to związek z odgrzebywaniem przeszłości i ciągłym przeżywaniem przykrych i smutnych zdarzeń. Nie bez znaczenia jest atmosfera w domu, która może owocować w liczne konflikty, kłótnie czy często towarzyszące poczucie winy.

KIEDY LEKI PRZECIWDEPRESYJNE ZACZYNAJĄ DZIAŁAĆ I JEST WIDOCZNA POPRAWA?

Osoba chora odczuwa działanie przeciwdepresyjne po 2-3 tygodniach stosowania leku. W związku z tym na poprawę kliniczną należy poczekać zwykle powyżej 14 dni. Jest to związane z wystąpieniem pewnych zmian adaptacyjnych w obrębie receptorów presynaptycznych i postsynaptycznych.

CO TO JEST ZESPÓŁ SEROTONINOWY?

To stan, w którym występuje zbyt duża ilość serotoniny w mózgu. Jest to efekt różnych interakcji lekowych np. pomiędzy antydepresantami mającymi wpływ na przekaźnictwo serotoninowe np. SSRI i inhibitory MAO. Wśród objawów tego zespołu są: bóle głowy, wzrost temperatury ciała, halucynacje, drżenie/sztywność mięśni, zaburzenia snu (bezsenność), wzmożone pocenie się, tachykardia i nadciśnienie, drgawki, niepokój, poszerzenie źrenic, zawroty głowy.