Diagnoza psychoseksuologiczna osób transseksualnych – definicja, klasyfikacja, terapia

Formowanie tożsamości każdej osoby, w relacji pomiędzy umysłem a ciałem, a także znaczenie tego związku dla stawania się istotą seksualną, jest elementem życia wszystkich ludzi, jednakże dla osób transseksualnych jest to szczególnie skomplikowana droga. Dlatego warto dowiedzieć się, jakie objawy mu towarzyszą, a także na czym polega diagnoza psychoseksuologiczna transseksualizmu.

Diagnoza psychoseksuologiczna osób transseksualnych – definicja

O transseksualizmie mówi się wówczas, gdy istnieje rozbieżność między budową morfologiczną ciała i płci określonej metrykalnie a płcią odczuwalną przez jednostkę psychicznie. Oznacza to, że dana osoba odczuwa głębokie niezadowolenie z powodu posiadanych cech fizycznych ciała, które są niezgodne z odczuwaną psychicznie płcią i poczuciem przynależności do konkretnej płci. Może to prowadzić do wielu konsekwencji, ponieważ osoba transseksualna pragnie żyć i pełnić rolę tożsamą z odczuwaną psychicznie płcią. Wiąże się to z akceptacją społeczną, co nie zawsze jest łatwym procesem. Do tej pory przyczyny tego zjawiska są nieznane, ale rozpatruje się tu rolę czynników genetycznych, neurorozwojowych, endokrynologicznych oraz środowiskowych.

Osoby będące w konflikcie tożsamości płciowej czują się „uwięzione” w swoim ciele. Mają potrzebę integrowania się z osobami płci przeciwnej, zmiany wyglądu i korekty narządów płciowych. Nie mają poczucia „chorego umysłu, który trzeba uleczyć” – chcą dokonać tranzycji. Transseksualizm pojawia się zwykle przed okresem dojrzewania. Charakterystyczny jest dla niego brak pozytywnych doznań płynących z posiadanych narządów płciowych zewnętrznych (a często wrogość do nich).
Istnieją dwa warianty transseksualizmu – typ kobieta-mężczyzna (K/M) oraz typ mężczyzna-kobieta (M/K). Literatura wyróżnia podział transseksualizmu na pierwotny (głęboki, wczesnorozwojowy) oraz wtórny (powierzchowny, późnorozwojowy).

Szacowana częstość występowania transseksualizmu wśród dorosłych w skali światowej wynosi 1 na 30 000 osób o płci anatomicznej męskiej oraz 1 na 100 000 osób o płci żeńskiej, przy czym dominują osoby typu M/K (M/K : K/M = 3 : 1). W populacji polskiej zdecydowanie dominują osoby transseksualne typu kobieta – mężczyzna (M/K: K/M = 1: 5,5). Szacuje się, że transseksualizmem może być dotknięta 1 na 17 000 anatomicznych kobiet oraz 1 na 57 000 anatomicznych mężczyzn. Statystyki częstości występowania tego zjawiska niekiedy znacznie różnią się od siebie, co najprawdopodobniej związane jest z brakiem prowadzenia badań epidemiologicznych. Oszacowane dane powstały na podstawie liczby zarejestrowanych przypadków w specjalistycznych ośrodkach terapii zaburzeń identyfikacji płciowej.

Diagnoza psychoseksuologiczna osób transseksualnych – klasyfikacja

Klasyfikacji ICD-10

Pojęcie transseksualizmu definiują obecnie Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób z 2010 r. (International Classification Dideases – ICD-10) przygotowana przez Światową Organizację Zdrowia oraz Diagnostyczna i Statystyczna Klasyfikacja Zaburzeń Psychicznych sporządzona przez Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne (Diagnostic and Statistical Manual and Mental Disorders – DSM), która stanowi podstawową klasyfikację zaburzeń psychicznych na świecie.

W klasyfikacji ICD-10 transseksualizm jest zaliczany do kategorii zaburzeń identyfikacji płciowej. Definiuje się go jako odczuwane przez jednostkę pragnienie życia i uzyskania akceptacji jako osoba przeciwnej płci w porównaniu z płcią własną, zazwyczaj towarzyszy temu uczucie niezadowolenia z powodu posiadanych anatomicznych cech płciowych wraz z towarzyszącym poczuciem ich nieprawidłowości, osoby transseksualne odczuwają również chęć poddania się leczeniu hormonalnemu lub jeśli jest to niezbędne – operacyjnemu, tak aby upodobnić własne ciało możliwie dalece do ciała płci przez te osoby preferowanej. Kryteria diagnostyczne transseksualizmu w ICD-10 brzmią następująco:

• Tożsamość transseksualna powinna utrzymywać się stale, przynajmniej od 2 lat.
• Nie może być przejawem innego zaburzenia psychicznego, takiego jak schizofrenia, czy też zaburzeń związanych z jakąkolwiek nieprawidłowością interseksualną, genetyczną lub dotyczącą chromosomów płciowych.

W ICD-10 transseksualizm znajduje się w grupie zaburzeń psychicznych i zaburzeń zachowania (F64.0) i określany jest jako zaburzenie tożsamości płciowej. W najnowszych pracach nad klasyfikacją ICD-11 powstała odrębna kategoria – stany związane ze zdrowiem seksualnym, gdzie transseksualizm jest tzw. niespójnością płciową.

Klasyfikacja DSM-III

Pojęcie transseksualizm oraz jego kryteria diagnostyczne pojawiły się po raz pierwszy w trzeciej edycji DSM (DSM-III, 1980 r.), w której został zaliczony do zaburzeń psychoseksualnych i zdefiniowany jako zaburzenie heterogeniczne objawiające się stałym poczuciem niezgodności płci biologicznej z płcią przeżywaną psychicznie, któremu towarzyszy dążenie do pozbycia się genitaliów, wynikające z pragnienia funkcjonowania jako osoba płci przeciwnej. Po siedmiu latach dokonano poprawek i transseksualizm zaliczono do zaburzeń pojawiających się zwykle w okresie niemowlęctwa, dzieciństwa lub w okresie dojrzewania, nie zmieniając jego definicji (DSM-III-R). Klasyfikacja ta nie uzyskała aprobaty lekarzy, którzy wskazali, że nie każde zaburzenie identyfikacji płciowej powstałe w dzieciństwie prowadzi do transseksualizmu.

Klasyfikacja DSM-IV

Zatem w IV edycji DSM, a później w poprawionej z 2000 r. zrezygnowano z pojęcia transseksualizm i stworzono nową szeroką kategorię zaburzeń seksualnych i zaburzeń identyfikacji płciowej (sexual and gender identity disorders), w której wyróżniono zaburzenia identyfikacji płciowej u dzieci oraz u młodzieży i dorosłych. Kryteria diagnostyczne w DSM-IV dla młodzieży i dorosłych to:

• silne i utrwalone utożsamianie się z płcią przeciwną (niewynikające z pragnienia uznawanych kulturowych korzyści związanych z przynależnością do niej),
• utrwalone poczucie niewygody związanej z własną płcią i poczuciem niewłaściwości roli wiązanej z płcią.
• zakłócenie nie współwystępuje ze stanem fizycznego interseksualizmu,
• zakłócenie powoduje kliniczne istotne cierpienie lub ograniczenie funkcjonowania społecznego, zawodowego lub w innych ważnych dziedzinach

Klasyfikacja DSM-V

W piątym wydaniu klasyfikacji DSM (DSM-V, 2013 r.) transseksualizm określany jest jako zaburzenie tożsamości płciowej – gender dysphori. Dla zaburzeń tożsamości płciowej w DSM-V wydzielony został osobny rozdział, co sprawia, że zaburzenia te nie są uznawane za jednostkę związaną z dysfunkcją seksualną czy parafilią. W DSM-5 kryteria zostały doprecyzowane oraz rozbudowane, aktualnie obejmują:

1.  znaczącą rozbieżność między odczuwaną/wyrażaną a oznaczoną płcią trwającą minimum 6 miesięcy i objawiająca się co najmniej dwoma z poniższych:
   • dużą rozbieżność między odczuwaną/wyrażaną płcią oraz pierwotnymi i/lub wtórnymi cechami płciowymi,
   • silną potrzebę pozbycia się pierwotnych/wtórnych cech płciowych z powodu dużej rozbieżności z odczuwaną i wyrażaną płcią,
   • silne pożądanie pierwotnych i/lub wtórnych cech płciowych płci przeciwnej,
   • silną potrzebę posiadania płci przeciwnej (czasami innej niż oznaczona),
   • silną potrzebę bycia traktowanym jako przedstawiciel płci przeciwnej (czasami inna niż oznaczona),silne przekonanie, że ma się reakcje i uczucia typowe dla płci przeciwnej (czasami innej niż oznaczona);
2. związane z wyraźnym cierpieniem lub zaburzeniem funkcjonowania społecznego, zawodowego, lub w innych istotnych sferach życia.

Diagnoza psychoseksuologiczna osób transseksualnych – cel rozpoznania

Badanie psychoseksuologiczne, oparte o rozmowę z osobą badaną oraz analizę wyników testów psychologicznych, ma przede wszystkim na celu:

• „rozpoznanie bądź wykluczenie dysforii płciowej,
• rozpoznanie bądź wykluczenie innych jednostek klinicznych, w tym zaburzeń osobowości i zaburzeń poznawczych, mających ewentualny wpływ na zdolność/brak zdolności wyrażenia świadomej zgody i (lub) zrozumienia przebiegu tranzycji,
• psychoedukację na temat poszczególnych etapów korekty płci,
• wsparcie wobec trudności pojawiających się podczas tranzycji, związanych ze zdrowiem, zdrowiem seksualnym, funkcjonowaniem intrapsychicznym, interpersonalnym czy zawodowym.”

Diagnoza psychoseksuologiczna osób transseksualnych – elementy procesu diagnozowania

Diagnostyka transseksualizmu, podobnie jak w przypadku innych zaburzeń, powinna rozpoczynać się dokładnym i rzetelnym wywiadem z pacjentem. Stowarzyszenie Przeciwdziałania Zespołowi Dezaprobaty Płci im. Harry’ego Benjamina (Harry Benjamin International Gender Dysphoria Association) podkreśla słuszność zwracania szczególnej uwagi w trakcie wywiadu na historie związane z dzieciństwem pacjenta − rodzaj preferowanych zabaw, ubiory, a w późniejszych okresach życia także przebieranie się, odczuwanie tożsamości, doświadczenia związane z ciałem, próby realizowania się w roli odmiennej płci, kontakty z innymi osobami, również transseksualnymi, oraz na reakcje społeczne.

Poprawnie przeprowadzona diagnostyka ma na celu wykluczenie innych schorzeń, mogących powodować męskie poczucie płci, oraz sprawdzenie, czy pacjent jest gotowy na tak poważne zmiany (zarówno psychicznie, jak i fizycznie). O swojej płci decyduje sam pacjent. Lekarz sprawdza, czy nic innego nie wchodzi w grę (np. interseksualizm, zaburzenia hormonalne, traumy), a kiedy organizm i psychika są okej, wydaje opinię o transseksualizmie. Nie ma na chwilę obecną diagnostyki, która pozwoliłaby zbadać bezpośrednio transseksualizm, dlatego bada się wszystko dookoła. Z tego powodu bardzo ważne jest dzielenie się wszystkimi wątpliwościami i odczuciami związanymi z płcią, męskością/kobiecością, relacjami z innymi ludźmi oraz dalszym życiem. Jeśli jesteś transseksualny, wątpliwości te nie wpłyną na opinię końcową. Jeśli jednak twoje męskie poczucie płci wynika z czegoś innego, są one bardzo cenną wskazówką dla specjalisty. Od razu uspokajam – nikt nigdy nie będzie zmuszał cię do życia jako kobieta, nawet jeśli okaże się, że nie jesteś transseksualistą. Nie na tym polega pomoc. Zatem bez obaw. Dzisiaj przyjrzymy się elementom poprawnej, pełnej diagnostyki.

Diagnostyka jest przeprowadzana w współpracy trzech specjalistów: seksuologa, psychologa i psychiatry. I tu ważna uwaga. Istnieją dwa rodzaje seksuologów: po medycynie i po psychologii. Nawet jeśli przejdziesz testy u psychologa, który jest też seksuologiem, i tak będziesz musiał pójść do tego po medycynie. Dlaczego? Psycholog-seksuolog nie ma uprawnień lekarskich, tj. nie może wypisywać skierowań i recept. Nie zbada zatem twojego ciała.

Badania, które powinny być zlecone:

Badania, które mogą zostać zlecone przez diagnostę:

• ocena stanu psychicznego przez psychologa, mająca na celu określenie gotowości pacjenta do zmiany płci, aktualny stan jego psychiki, wykluczenie traum, upośledzeń i innych problemów, mogących dawać złudne poczucie transseksualizmu, oraz stwierdzenie, czy pacjent jest gotowy na zmianę płci, tj.:
  • wywiad (rozmowy), zbierający informacje dot. dotychczasowego życia, planów na przyszłość, podejścia do problemów, relacji z innymi, itd.
  • testy psychologiczne (wypełnianie, zaznaczanie odpowiedzi, rysowanie, pokazywanie), w tym często ocena funkcji poznawczych i płci psychicznej,
• ocena stanu organizmu przez seksuologa, mająca na celu wykluczenie schorzeń, mogących powodować objawy podobne do transseksualizmu oraz określenie, czy ciało jest gotowe na fizyczne zmiany pod kątem korekty płci, tj.:
  • ogólne badanie krwi, w tym próby wątrobowe,
  • badania hormonalne, w tym hormonów płciowych,
  • ocena układu płciowego (poprzez badanie ginekologiczne lub USG), w tym także piersi,
  • badanie genetyczne, czyli kariotyp (wykluczenie nieprawidłowości w chromosomach) – pełny lub częściowy,
• ocena stanu psychicznego przez psychiatrę, mająca na celu wykluczenie chorób psychicznych, mogących wywołać poczucie płci innej niż fizyczna.

• badanie mózgu i czaszki (EEG, RTG, tomografia lub inne badanie), zwłaszcza pod kątem guzów i niedorozwojów,
• życiorys emocjonalny,
• badanie okulistyczne,
• test prawdziwego życia,
• badania związane z przewlekłą chorobą, jeśli taka występuje (dotyczy zwłaszcza schorzeń psychiatrycznych, nowotworowych i hormonalnych),
• dowolne inne badanie, które będzie potrzebne u danego pacjenta, aby go poprawnie zdiagnozować).

Proces terapii osób transseksualnych w pierwszej fazie sprowadza się do postawienia prawidłowej diagnozy, jest trudny i długotrwały, trwa od pół do roku, a wyniki wszystkich badań podlegają ocenie nie tylko lekarza prowadzącego, lecz również innego lekarza bądź seksuologa. Dostęp do instytucji medycznych i leczenia są dla osób transseksualnych utrudnione, co związane jest m.in. z brakiem refundacji leczenia hormonalnego oraz dodatkowymi opłatami związanymi z zabiegami feminizującymi i maskulinizującymi, a także wizytami u specjalistów z zakresu seksuologii.

artykuł pochodzi ze stron: psychologiawpraktyce.pl, transseksualizm.blogspot.com, forumginekologii.pl, pro-psyche.pl