Zaburzenia obsesyjno-kompulsywne (OCD) – przyczyny, objawy, leczenie

Każdy z nas przynajmniej raz w życiu zastanawiał się, czy na pewno zamknął drzwi lub wyłączył żelazko. Jednak, gdy natrętne myśli powracają i nie pozwalają normalnie funkcjonować, warto skonsultować się ze specjalistą, który wykluczy zaburzenia obsesyjno-kompulsyjne. Jak rozpoznać nerwicę natręctw i jakie są przyczyny zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych?

Czym są zaburzenia obsesyjno-kompulsywne

Zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne (OCD – obsessive-compulsive disorder) to zaburzenie, którego istotą jest występowanie natrętnych, nawracających myśli oraz/lub czynności. Stąd jego bardziej powszechnie stosowana w potocznym języku nazwa “nerwica natręctw”. Osoba dotknięta zaburzeniem nie potrafi powstrzymać natrętnych myśli (obsesji) i chęci wykonywania pewnych czynności (kompulsje). Próba przeciwstawienia się im prowadzi do narastającego lęku, nasilenia się objawów, niepokoju, stresu i cierpienia.

Zaburzenia obsesyjno-kompulsywne – przyczyny

Nerwica natręctw czy też zaburzenia obsesyjno-kompulsywne mogą być wynikiem wielu czynników prowadzących do osłabienia zdrowia psychicznego i utworzenia połączeń odpowiedzialnych za tworzenie obsesji i kompulsji. U wielu pacjentów trafiających na terapię właśnie z OCD, powodem do rozwinięcia nerwicy natręctw były wydarzenia z dzieciństwa (dziecko czuło się odpowiedzialne za zapobieganie zagrożeniom i niechronione przez innych), ale też nieprawidłowości w pracy i funkcjonowaniu mózgu (nadaktywność konkretnych obszarów mózgu). Nerwica natręctw może być chorobą dziedziczoną genetycznie, ale też wywołaną przez otoczenie w jakim dorastała osoba chora.

O ile przyczyny pojawienia się zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych trudno namacalnie zdiagnozować, objawy choroby są znacznie bardziej oczywiste. Pierwsze z nich pojawiają się najczęściej pomiędzy 10 a 19 rokiem życia, a więc w okresie rozwoju i jeśli są nieleczone, mogą kontynuować swój rozwój w życiu dorosłym. Objawy należy podzielić tu na współistniejące ze sobą obsesje (natrętne myśli) oraz kompulsje (natrętne działania).

Obsesje nie pojawiają się w umyśle osoby chorej racjonalnie – myśli natrętne pojawiają się bez woli osoby chorej, która z braku umiejętności zapanowania nad nimi traktuje je jako swój wyznacznik do działania. I tak, choć to nieracjonalne, osoby cierpiące na OCD mogą sprawdzać, czy zamknęły drzwi od mieszkania kilkanaście razy przed wyjściem z domu, a i tak po odejściu będą obawiały się, czy drzwi są faktycznie zamknięte.

Zaburzenia obsesyjno-kompulsywne – objawy

Nerwica natręctw może przejawiać się na trzy główne sposoby. W klasyfikacji ICD-10 są one wyróżnione jako postaci zaburzenia obsesyjno-kompulsywnego:

• aburzenie obsesyjno-kompulsyjne z przewagą myśli i ruminacji natrętnych. W tym wariancie nerwicy natręctw pojawiają się przede wszystkim uporczywe myśli, nad którymi chory nie jest w stanie zapanować. Nazywa się je obsesjami. Ruminacje to natomiast stałe wrażenie niewykonania jakiejś czynności lub wykonania jej w niedostatecznie dobry sposób. Chory stale wątpi w swoje osiągnięcia, a nawet w to, czy wystarczająco dobrze wypełnia swoje najbardziej podstawowe obowiązki.
• Zaburzenie obsesyjno-kompulsywne z przewagą czynności natrętnych. To najbardziej znana forma OCD. Charakteryzuje się ona odczuwaniem niemożliwego do powstrzymania przymusu wykonywania określonych czynności, nazywanych kompulsjami. Nazywa się je także rytuałami, ponieważ same w sobie nie dają obiektywnej zmiany w rzeczywistości. Służą jedynie zaspokojeniu natrętnego impulsu, powstałego w umyśle chorego.
• Myśli i czynności natrętne, mieszane. Jak nazwa wskazuje, w tym rodzaju nerwicy natręctw nie można wskazać jednoznacznej przewagi myśli natrętnych nad czynnościami lub na odwrót.

Warto zauważyć, że poszczególne formy nerwicy natręctw nie są charakteryzowane przez przedmiot natrętnych myśli czy czynności. Mogą one bowiem mieć niemalże dowolną formę: od silnej potrzeby symetrii w otoczeniu (przedmioty na biurku, rozkład mebli w pokoju) aż po uporczywe wątpliwości co do swojej orientacji seksualnej. Najczęściej jednak treść tak obsesji, jak i kompulsji ma jakiś związek z brakami w zakresie poczucia bezpieczeństwa. Chory może czuć przymus ciągłego sprawdzania czynników gwarantujących zdrowie i fizyczne bezpieczeństwo, takich jak zamknięte drzwi do mieszkania, zakręcone kurki z gazem czy czyste ręce. Podobnie obsesje dotyczą najczęściej jakiegoś rodzaju zagrożenia. Nawet te o treści religijnej czy seksualnej w gruncie rzeczy wiążą się z obawą przed wystąpieniem sytuacji jawnie sprzecznej z systemem wartości wyznawanym przez chorego. Mogłoby to być tymczasem katastrofą nie mniejszą niż doświadczenie fizycznej krzywdy.

Myśli natrętne (obsesje) o charakterze intensywnym, natarczywym, doświadczane jako “niechciane” czy “absurdalne”, specjaliści dzielą na poniższe kategorie:

• natrętna niepewność – dotycząca szczególnie takich rzeczy jak: zamknięte drzwi, zakręcone kurki, wyłączone żelazko z prądu, dostatecznie umyte ręce, odpowiednio złożone pranie etc.;
• myśli o charakterze bluźnierczym wchodzące w konflikt z światopoglądem danej osoby – charakterystyczne dla tego typu obsesji jest to, że nasilają się w miejscach szczególnie z nimi kontrastujących,
• impulsy natrętne – potrzeba nagłego rozebrania się w miejscu publicznym, agresywnej reakcji, krzyku. Co bardzo ważne, te potrzeby nigdy nie są realizowane przez osobę, która ich doświadcza, ale ciągle towarzyszy jej lęk, że w końcu się to stanie;
• luminacje – stałe, wielokrotne, odbywające się kosztem snu i innych czynności analizowanie “w nieskończoność” niektórych sytuacji, rozmów. Charakterystyczne dla tego typu obsesji jest to, że osoba ich doświadczająca nigdy nie dochodzi do zadowalających ją, konstruktywnych wniosków;
• obsesyjna higieniczność – lęk przed zabrudzeniem siebie, innych; nieczystymi przedmiotami. Nawracające myśli o stopniu umycia, wyczyszczenia, uporządkowania przestrzeni i przedmiotów;
• perfekcjonizm w kształtowaniu przestrzeni – ciągła potrzeba układania przedmiotów w jeden charakterystyczny sposób, segregowania ich, symetrycznego rozmieszczania etc.

Czynności natrętne, czyli kompulsje, osoba z zaburzeniem doświadcza jako wstydliwe, ma poczucie ich bezsensu, ale jednocześnie nie jest w stanie oprzeć się pokusie wykonywania ich. Kompulsje miewają różnorodną postać, ale najczęściej wpisują się w poniższe kategorie:

• natrętne sprawdzanie w odpowiedzi na natrętną niepewność (np. wracanie do domu celem sprawdzenia, czy wszystko jest zamknięte/zakręcone);
• ciągłe czyszczenie i sprzątanie w odpowiedzi na natrętną niepewność, że czynności te zostały dokonane “w odpowiedni” sposób;
• ciągłe i natrętne porządkowanie przedmiotów wokół siebie, poszukiwanie symetrii, idealnego rozmieszczenia;
• złożone czynności, “rytuały”, które osoba doświadczająca zaburzenia musi wykonać, aby ustrzec się różnym nieprawdopodobnym konsekwencjom. Osobom postronnym mogą kojarzyć się z zabobonami, ponieważ w podobny sposób się prezentują: np. konieczność odpowiednio długiego siedzenia przed wyjściem z domu.
• gromadzenie przedmiotów w nieuzasadnionym celu lub wyimaginowanym, nonsensownym celu.

Zaburzenia obsesyjno-kompulsywne – leczenie

Zaburzenia psychiczne należy zawsze traktować jak chorobę i leczyć tak, jak leczylibyśmy przeziębienie, złamania czy choroby przewlekłe. Nerwica natręctw, depresja czy nawet uzależnienia nie powinny być społecznie uznawane za wstydliwe, to właśnie z powodu braku akceptacji środowiska wielu chorych nie decyduje się na podjęcie leczenia.

Nerwica natręctw jest uciążliwa w życiu codziennym, ale z odpowiednią pomocą możliwa do opanowania. Zgłoszenie się na właściwą terapię znacznie przyspieszy proces walki z obsesjami i kompulsjami.

Diagnozę zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnego stawia psychiatra. W tym celu przeprowadza z pacjentem wywiad, a następnie badanie psychiczne, które polega na wnikliwej obserwacji, rozmowie, zadawaniu pytań. W niektórych przypadkach specjalista sięga również po odpowiednie kwestionariusze, które umożliwiają dokładniejsze zobrazowanie problemów, z którymi boryka się pacjent. Większość psychiatrów na początkowych wizytach zleca również wykonanie podstawowych badań z krwi, aby ocenić ogólny stan zdrowia pacjenta. Niekiedy konieczne okazuje się wykonanie dodatkowo EEG (eletroencefalografii), rezonansu magnetycznego lub tomografii komputerowej oraz przeprowadzenie konsultacji neurologicznej.

Leczenie zaburzenia obsesyjno-kompulsyjnego jest długotrwałe i stosunkowo trudne. Wymaga dużego zaangażowania od pacjenta i dokładnego stosowania się do zaleceń terapeuty oraz psychiatry. Najlepsze wyniki obserwuje się przy zastosowaniu terapii poznawczo-behawioralnej, w ramach której specjalista stosuje metodę tzw. ekspozycji. Oznacza to, że osoba doświadczająca zaburzenia jest eksponowana na sytuacje czy czynniki wywołujące natrętne myśli czy potrzeby i uczy się w konstruktywny sposób im opierać. Z czasem prowadzi to do umiejętności całkowitego opanowania obsesji i kompulsji, nie zawsze jednak do całkowitego wyeliminowania ich występowania. W wielu przypadkach konieczne jest włączenie do terapii farmaceutyków, są to najczęściej leki przeciwdepresyjne. Niekiedy okazuje się, że bez leków następuje całkowity nawrót zaburzenia – w takim przypadku leki mogą być stosowane bezterminowo.

artykuł pochodzi ze stron: osrodekprzebudzenie.org, stronazdrowia.pl, rodzice.pl