Pracoholizm – przyczyny, skutki, przeciwdziałanie

Praca to nieodłączny element naszego życia, jest ona sposobem na zarabianie środków do życia a jednocześnie pozwala na realizowanie się, przebywanie z innymi ludźmi, doskonalenie umiejętności i realizację kariery. Najlepszym rozwiązaniem jest więc wybranie zajęcia, które sprawia nam przyjemność i jest naszą pasją. Oddając się samorozwojowi łatwo można jednak popaść w zapomnienie, zaniedbując inne sfery naszego życia, co może przerodzić się w uzależnienie od pracy, zwane potocznie pracoholizmem.

Wiele osób uważa, że czasy są trudne, stopa bezrobocia ciągle stosunkowo wysoka, a pracę zawodową należy szanować i dawać z siebie wszystko. Oczywiście trudno nie zgodzić się z tymi argumentami, aczkolwiek należy wyznaczyć sobie pewne nieprzekraczalne granice. Naturalnie każdemu zdarza się pracować w godzinach nadliczbowych czy myśleć o pracy w dni wolne. Jeżeli jednak myślenie o pracy w czasie wolnym, a nawet na urlopie jest regułą, nie pozwala na odpoczynek, powinno to stanowić znak ostrzegawczy. W takiej sytuacji warto udać się po pomoc do specjalisty – psychologa, psychoterapeuty lub psychiatry. Warto także spróbować poukładać rytm każdego dnia tak, aby organizm miał czas na regenerację.

Pierwsze sygnały, które powinny nas zaniepokoić, to skupianie uwagi wyłącznie na pracy zawodowej jako najważniejszej sferze życia, brak czasu na jakąkolwiek działalność poza nią oraz postrzeganie sukcesu zawodowego jako jedynego celu wartego osiągnięcia. Także odczuwanie wyrzutów sumienia wywoływanych odpoczynkiem to objawy, których nie należy bagatelizować.

Czym jest pracoholizm?

Pracoholizm to coraz częstsze zjawisko, które dotyczy osób w różnym wieku. Definicja określa pracoholizm jako nałóg, uzależnienie od pracy. Pracoholik nie jest w stanie przestać myśleć o obowiązkach, czuje przymus pracy, a w dni wolne, np. w czasie urlopu czuje duży dyskomfort, nie jest w stanie odpoczywać i skupić się na przyjemnościach. Uzależniona osoba poświęca pracy coraz więcej czasu, inne rzeczy przestają być ważne. Nie jest w stanie zaprzestać pracy, jakakolwiek absencje traktuje jako coś złego. Z czasem pojawia się zmniejszenie satysfakcji z pracy, które może prowadzić do wypalenia zawodowego.

Pracoholizm nie jest również mile widziany przez pracodawców. Mimo że początkowo pracoholicy pracują z ogromnym zaangażowaniem, sumiennie wykonują swoje obowiązki, to z czasem pojawia się coraz mniejsza efektywność, jakość pracy stopniowo spada. Jak każdy nałóg, również uzależnienie od pracy powinno być leczone. Pracoholizm potrafi doprowadzić do zniszczenia rodziny, więzi z przyjaciółmi, jest przyczyną chorób fizycznych i fizycznych. Jak rozpoznać, że osoba jest uzależniona od pracy? Jakie są przyczyny tego zjawiska?

Pracoholizm – definicja

Najprościej ujmując, „pracoholizm zalicza się do uzależnień behawioralnych. Objawia się on obsesyjną i wewnętrzną potrzebą ciągłego wykonywania pracy kosztem innych obszarów życia (np. zaniedbywanie rodziny i przyjaciół, brak snu i odpoczynku, innych aktywności). Podstawą pracoholizmu jest zaburzenie równowagi między pracą a innymi sferami życia oraz utrata kontroli nad własnym zachowaniem na skutek wewnętrznego przymusu jej wykonywania”.

Pracoholików charakteryzuje obsesyjno- -kompulsywny typ osobowości, objawiający się wysokim zorientowaniem na dokonania, pracowitością, drobiazgowością, perfekcjonizmem, wysokim poziomem emocji lękowych, niską kontrolą działania. Ponadto u pracoholików można zaobserwować szereg innych cech, takich jak: niska autodeterminacja emocjonalna, niskie zdolności utrzymania więzi społecznych, brak dystansu do samego siebie, nieradzenie sobie z porażkami, poczucie osamotnienia i zagrożenia, silne napięcie, zmęczenie, duży niepokój, niska odporność psychiczna, rozpamiętywanie niepowodzeń z przeszłości.

Pracoholizm dotyka wielu osób: właścicieli firm, menedżerów, handlowców, a także pracowników nauki, kultury, rozrywki, mediów. Przede wszystkim są nim zagrożeni pracownicy niemający jasno określonych ram pracy oraz osoby, które muszą koncentrować się na wynikach pracy i terminach.

Jak rozpoznać pracoholizm?

Wiele osób myli pracoholizm z pracowitością i sumiennością. Niestety, są to dwa różne pojęcia. Pracowitość to pożądana cecha, zaś pracoholizm kojarzy się z czymś negatywnym. Osoby pracowite doskonale wywiązują się ze swoich obowiązków, ale wiedzą, jak rozdzielić życie zawodowe od prywatnego. Są w stanie odpoczywać, dni wolne czy urlop sprawia im radość. Pracoholicy nie są w stanie relaksować się, ich myśli ciągle skupione są na pracy. Nie ma nic ważniejszego.

Uzależnienie można rozpoznać wtedy, gdy osoba:

• Wykonuje kilka czynności jednocześnie, wszystko robi w biegu. 
• Stawia sobie wysoko poprzeczkę, a każde niepowodzenie traktuje jako porażkę.
• Traci zainteresowanie życiem prywatnym, kontakty z bliskim odkłada na potem, zawsze praca jest na pierwszym miejscu.
• Z czasem nadmiar obowiązków powoduje spadek energii, może prowadzić do pogorszenia zdrowia i samopoczucia.
• Nie jest w stanie się zrelaksować, odpoczynek wywołuje poczucie winy.
• Ma problemy z koncentracją, wszystkie informacje dotyczące innych spraw niż zawodowe, szybko wylatują z pamięci.
• Staje się niecierpliwa, każda czynność wymagająca czekania np. czekanie w kolejce powoduje frustracje, gniew i silne napięcie.
• Przestaje o siebie dbać, zaniedbuje zdrowie, wygląd. Nie ma czasu na jedzenie, zdarza się, że zapomina o higienie. To, co kiedyś sprawiało przyjemność, jest teraz nudne i szkoda na to czasu.

Pracoholik całkowicie poświęca się życiu zawodowemu, praca staje się jego życiem i prawdziwą obsesją. Czas na wykonywanie innych czynności traktowany jest jako zmarnowany. Odpoczynek traktowany jest jako coś złego, bo przecież w tym czasie można wykonać wiele obowiązków zawodowych. Myśli o pracy są natarczywe, towarzyszą przez cały dzień, wszystkie rozmowy dotyczą tylko tego tematu. Osoby uzależnione telefonują często do pracy, aby sprawdzić, czy wszystko jest pod kontrolą. Nie rozstają się z telefonem i laptopem, ponieważ może okazać się, że zadzwoni ktoś i powie, że są niezbędnie w zakładzie.

Pracoholizm – przyczyny

Przyczyn uzależnienia od pracy jest wiele, wyróżnia się jednak niektóre cechy charakteru człowieka, które mogą predysponować do występowania tego typu zaburzenia. Wymienia się między innymi perfekcjonizm, czyli dążenie do bycia idealnym oraz wysoki poziom ambicji. Osoby ze skłonnościami do perfekcjonizmu mają tendencję do większego zaangażowania w pracę, do poświęcania jej całego swojego czasu oraz energii. Wśród przyczyn pracoholizmu wymienia się także czynniki środowiskowe, w tym ucieczkę „w pracę”, jako odskocznię od problemów rodzinnych, osobistych, cywilizacyjnych.

Duży odsetek pracoholików stanowią więc osoby żyjące w pojedynkę, mające problem ze znalezieniem partnera, osoby w trakcie lub po rozwodzie, po stracie partnera lub po innych osobistych traumach. Pracoholik rekompensuje sobie stres w domu.

Genezy pracoholizmu upatrywać możemy również w obecnej sytuacji gospodarczej na świecie. Młodzi ludzie starają się jak najszybciej i najlepiej zaistnieć na rynku pracy, pracują dużo, ciężko i nierzadko ponad swoje możliwości psychofizyczne. Robią to jednak ze strachu przed byciem osobą bezrobotną oraz pozostaniem bez środków do życia. To walka o pozycję, okupiona skoncentrowaniem się na pracy, co może skończyć się uzależnieniem.

Pracoholizm – kto ma skłonności do tego uzależnienia

Pracoholizm to bardzo częste zjawisko, może dotyczyć osób w różnej płci, o różnym wykształceniu, zarówno tych wkraczających w życie zawodowe, jak i doświadczonych pracowników. Szacuje się, że cierpi na niego ok. 5-8% społeczeństwa. Młode osoby często popadają w nałóg, ponieważ chcą jak najszybciej osiągnąć sukces i zrobić karierę. Niestety, w pędzie zapominają o sobie, tracą zdolność do wypoczywania, a tym samym doprowadzają organizm do przeciążeń, a nawet chorób psychicznych. Do uzależnienia predysponują określone cechy charakteru.

Pracoholikami zostają zwykle osoby perfekcyjne, które nie akceptują półśrodków, dążą do doskonałości. Nałogiem zagrożone są również osoby nadmiernie ambitne, które lubią wygrywać, dużą do sukcesu i uznania społecznego. Pracoholik nie odczuwa prawdziwej satysfakcji z osiągniętego celu, nie potrafi cieszyć się ze swoich osiągnięć. Z badań wynika, że pracoholicy żyją w stanie permanentnego stresu, często są uzależnieni od pieniędzy, bywa, że żyją ponad stan. Nałóg występuje również u osób, które czują się niepewne, są niedowartościowane, praca ma pomóc im osiągnąć akceptacje i aprobatę u innych.

Dla wielu pracoholików praca zastępuje relacje z rodziną, potrzebę kontroli oraz daje poczucie bezpieczeństwa. Do powstania pracoholizmu przyczyniają się czynniki kulturowe, zakorzenione w społeczeństwie. Praca traktowana jest jako coś najważniejszego w życiu, źródło utrzymania, a jej utrata często postrzegana jest jako koniec świata. Z tego względu wiele osób myśli, że całkowite zaangażowanie w obowiązki pomoże odnieść sukces.

Pracoholizm – skutki

Pracoholizm początkowo może nie wydawać się czymś groźnym, wymagającym leczenia. Pracownik doskonale wykonuje swoje obowiązki, jest sumienny, niczego nie zostawia na później. Pracodawcy cieszą się, że mają taką osobę w swojej załodze. Bliscy osoby uzależnionej od pracy również początkowo mogą nie widzieć zgubnych skutków nałogu. Większe zarobki rekompensują brak czasu. Z czasem jednak ta sytuacja ulega zmianie. Pracoholik nie jest już tak zaangażowany, obowiązki wykonuje jakby z przymusu, bez energii, przestaje już być ulubieńcem przełożonych. Czuje się zmęczony, wypalony.

Długotrwały pracoholizm może mieć różnorodne, w tym bardzo niekorzystne skutki dla funkcjonowania pracoholika. Zmiany widoczne są funkcjonowaniu codziennym danej osoby. Pracoholik, który cały swój czas i energię poświęca wykonywaniu obowiązków zawodowych po pewnym czasie traci wydajność: jest stale zmęczony, pojawia się wyczerpania zarówno fizyczne, jak i emocjonalne, psychiczne. Pracoholik gorzej się czuje, nie ma na nic siły, może mieć trudności ze snem (bezsenność, koszmary nocne), apetytem (jego brak lub namiar) oraz problemy ze zdrowiem, np. wysokie ciśnienie, wrzody żołądka. Po pewnym czasie pojawić się mogą problemy natury psychologicznej, w tym zaburzenia lękowe, nerwica. Idąc tym tropem dochodzimy od uzależniania do zniechęcenia do pracy, pracoholik czuje się przeciążony, może dojść do – wspomnianego już – wypalenia zawodowego. W efekcie możemy mieć do czynienia z innymi zaburzeniami psychicznymi, w tym depresją, a nawet próbami samobójczymi.

Pracoholizm – profilaktyka

Pracoholizm to uzależnienie, które potrafi zrujnować całe życie, przyczynić się do rozpadu rodziny, choroby, a nawet śmieci. Warto zrobić wszystko, aby do niego nie dopuścić. Osoby, które czują, że praca powoli zajmuje znaczącą część ich życia, powinny jak najszybciej poszukać pomocy. Nie warto unikać problemu, bo sam nie zniknie, a będzie narastał. Warto również zastosować środki zapobiegawcze takie jak:

• Ograniczyć czas przeznaczony na pracę. W tygodniu nie powinien przekraczać 45-50 godzin.
• Nauczyć się oddzielać pracę od życia prywatnego. W tym czasie należy odłożyć telefon, nie sprawdzać e-maili, nie dzwonić do zakładu, aby sprawdzić, jak funkcjonuje.
• Nauczyć się delegować zadania na inne osoby. Nie ma ludzi niezastąpionych, dlatego należy cześć obowiązków oraz odpowiedzialność za nie przekazywać innym osobom.
• Wyznaczyć określone godziny, w które jest się do dyspozycji tylko dla swoich najbliższych, rodziny czy znajomych. W tym czasie niedopuszczalne jest odbieranie służbowych telefonów czy wykonywanie zawodowych obowiązków. Warto zrobić coś, co pozwoli oderwać myśli, wyjść na spacer, do kina, pograć z dziećmi w planszówki.
• Należy znaleźć ciekawe hobby, które pomoże oderwać myśli od pracy. Dobrym pomysłem jest uprawianie sportu, które powoduje wydzielanie endorfin. W wolnym czasie można również czytać, majsterkować, uprawiać ogródek. Każdy musi wybrać coś, co będzie sprawiało mu przyjemność.

Pracoholizm – leczenie

Pracoholizm to nałóg, tak samo jak narkotyki, papierosy czy hazard. Nieleczony może mieć katastrofalne skutki. Niestety, wielu pracoholików na początku nie dostrzega problemu. Są dumni z tego, że długo pracują, nie zdają sobie sprawy, że praca stanowi ich całe życie, nic innego nie ma znaczenia. Do zastanowienia się nad swoim życiem zmusza dopiero choroba, poczucie wypalania zawodowego czy opuszczenia przez rodzinę. Aby postawić diagnozę, należy zgłosić się po psychologa, terapeuty lub ośrodka leczenia uzależnień.

Do rozpoznania choroby potrzebny jest szczegółowy wywiad z osobą chorą, a także, jeżeli wyrazi na to zgodę, z jej bliskimi. Specjalista diagnozuje chorobę opierając się na kryteriach diagnostycznych uzależnień wg ICD-10. To zestaw kilkunastu objawów. Wystąpieniu kilku z nich w okresie ostatniego roku oznacza duże ryzyko pracoholizmu. Leczenie uzależnienia nie jest łatwe, wymaga dużego zaangażowanie ze strony samego chorego oraz długotrwałej psychoterapii indywidualnej lub grupowej. Na spotkaniach z terapeutą pracoholik musi znaleźć przyczynę uzależnienia się od pracy, a także poznać metody, ułatwiające planowanie czasu.

Musi nauczyć się odpoczywać, wrócić do dawno zapomnianych aktywności. Ważne jest uświadomienie sobie negatywnych skutków uzależnienia a także znalezienie równowagi między życiem zawodowym, a prywatnym. Dużą skuteczność w leczeniu uzależnienia od pracy wykazuje terapia w nurcie poznawczo-behawioralnym. Oprócz terapii niezwykle ważne jest wsparcie bliskich osób, dzieci, współmałżonków i przyjaciół.

artykuł pochodzi ze stron: flstrefa.pl, spd2.pl, ciop.pl