Prokrastynacja – objawy, przyczyny, leczenie

„Teraz mi się nie chce”, „zrobię to innym razem”, „sprawdzę tylko czy, czy ktoś skomentował zdjęcie/post i po tym biorę się do pracy”. Znasz te zdania? Odwlekania działania na później to coś, co może przydarzyć się każdemu. Są jednak ludzie, którzy są prawdziwymi mistrzami odwlekania. Ich zachowanie ma swoją nazwę, jest to prokrastynacja. Może dotknąć każdego, choć nie u wszystkich jest zjawiskiem chronicznym. Czym konkretnie jest prokrastynacja? Skąd się bierze? Czy prokrastynacja i lenistwo to jedno i to samo? Jak się przełamać i uporać z problemem?

Prokrastynacja – definicja

Prokrastynacja to odwlekanie działania w czasie. Prokrastynator, czyli osoba, która odwleka w czasie wykonanie konkretnego działania, wie, że musi się tym zająć. Jednak nie jest w stanie się na tym na tyle skupić, nie jest też w stanie tak sobie narzucić dyscypliny, by najpierw zająć się zadaniem, które musi wykonać, a potem całą resztą. W rezultacie coś, co mogłoby zająć godzinę zajmuje wiele godzin, bo wykonywanie zadania podzielone jest przez mnóstwo krótszych i dłuższych przerw. A poza tym nie będzie wykonane konkretnego dnia, tylko na ostatnią możliwą chwilę.

Prokrastynacja sprawia więc, że dana osoba ma coraz więcej problemów – narasta jej liczba rzeczy, którymi musi się zająć. Obecnie problem ten zaliczany jest do jednego z najczęstszych w społeczeństwie. Uważa się też, że to właśnie prokrastynacja w ogromnej mierze odpowiada za to, że sporo uczniów i studentów nie osiąga satysfakcjonujących ich wyników w nauce i nie pozwala rozwinąć pełni swojego potencjału.

Skala zjawiska sporo urosła w porównaniu, na przykład, z latami 70. XX wieku. Nałożyło się na to całkiem sporo kwestii – dookoła Ciebie obecnie jest mnóstwo rozpraszaczy. Dostarczasz sobie wielu bodźców, które oferują Ci natychmiastową gratyfikację. Smartfon jest na wyciągnięcie ręki, social media to prawdziwy pożeracz czasu, a tak naprawdę zawsze możesz zajrzeć na portale społecznościowe, gry, seriale, filmy – wymieniać można naprawdę długo. Prokrastynator będzie robił naprawdę wiele, by tylko nie robić tego, co robić powinien. Nawet często przewijające się żarty o studentach, którzy wolą wysprzątać gruntownie całe mieszkanie niż się uczyć, nie wzięły się znikąd. Ich istoty można doszukiwać się właśnie w zjawisku prokrastynacji.

Prokrastynacja a lenistwo

Prokrastynacja bywa często mylona z lenistwem. Osoba, która prokrastynuje bywa nazywana leniem – zarówno przez otoczenie, jak i nawet przez siebie samą. Wiąże się to z niezrozumieniem istoty stanu, którym jest właśnie prokrastynacja.

Prokrastynator celowo i dobrowolnie odwleka wykonanie konkretnych zadań w czasie, bo kojarzą mu się one z czymś zbyt trudnym i budzą w nim strach, a także związaną z tym wszystkim głęboką niechęć. Mogą w tym czasie robić coś zupełnie innego – mniej lub bardziej produktywnego.

Nie robi tego jednak dlatego, że po prostu nie chce mu się zająć obowiązkami. Robi to, bo nie może się przemóc, by zacząć je wykonywać – nierzadko ze strachu. W dodatku nawet jeśli wtedy zamiast pracy zajmuje się czymś pozornie przyjemnym – graniem, oglądaniem seriali i inną rozrywką, nadal nie może wypocząć. Odczuwa bowiem silne poczucie winy, połączone z równie silnym, ciągle narastającym stresem.

W dodatku w życiu prokrastynatora nastaje w końcu ten moment, w którym już dalej nie może odwlekać wykonania konkretnego zadania. Wtedy zbiera wszystkie siły i motywuje się do nierzadko wielogodzinnej, ciężkiej pracy, by w jeden dzień zrobić to wszystko, na co miał – na przykład – ostatni tydzień, spędzony właśnie na odwlekaniu.

Konsekwencje prokrastyncji

Odwlekanie zadań w czasie najbardziej negatywnie oddziałuje na sferę edukacyjną i zawodową. Choć początkowo prokrastynacja wiąże się z uczuciem przyjemności, to jednak w końcu pojawia się stres. I to z każdą chwilą coraz większy – w końcu danego zadania nie można odkładać w nieskończoność, a nadal jawi się ono jako bardzo trudne i nieprzyjemne w odbiorze. Dlatego prokrastynacja może bardzo negatywnie wpłynąć na osiągnięcia szkolne i uczelniane. Prokrastynatorzy choć wiedzą, że prokrastynacja nie przyniesie im niczego dobrego i tak nie zajmują się określonym zadaniem – na przykład nauką do egzaminów czy pisaniem pracy magisterskiej. To może bardzo negatywnie odbić się na ich edukacji, ocenach czy szansie na uzyskanie stypendium.

Także pracownicy, którzy odwlekają w czasie moment wykonania swoich obowiązków muszą liczyć się z nieprzyjemnymi konsekwencjami. Zwłaszcza, gdy ktoś zauważy, że zadanie nie zostało jeszcze wykonane, a dana osoba zajmuje się czymś zupełnie innym niż naprawdę powinna. Prokrastynacja może więc mieć spory wpływ na finanse i bezpieczeństwo ekonomiczne.

Między prokrastynacją a rozwojem kariery zawodowej jest bowiem bardzo silne, negatywne powiązanie. Może wpłynąć na brak rozwoju zawodowego, brak poszerzania kompetencji i zyskiwania nowych kwalifikacji. To z kolei może doprowadzić do mniejszej płacy, pracy, która nie pozwala rozwinąć w pełni swoich umiejętności czy do bycia pomijanym przy rozdzielaniu świątecznych premii. Prokrastynacja zmniejsza też możliwości awansowania na wyższe, bardziej odpowiedzialne i lepiej płatne stanowisko pracy.

Prokrastynacja nie oddziałuje jednak jedynie na edukację i pracę. Ma wpływ również na zdrowie. Zarówno fizyczne, jak i psychiczne. Prokrastynator bowiem może odwlekać w czasie konieczność pójścia do lekarza, bo uważa to za nieprzyjemne zadanie i obawia się tego, co mógłby powiedzieć mu lekarza.

Osoby, które chronicznie prokrastynują są też bardziej narażona na choroby serca czy nadciśnienie. Częściej bowiem cierpią z powodu stresu, który kumuluje się w ich organizmie. Sam stres, poczucie winy i wstyd połączony z prokrastynacją, może też doprowadzić do obniżenia nastroju i szeregu problemów ze zdrowiem psychicznym.

Prokrastynacja – przyczyny

Przyczyny prokrastynacji często leżą w sferze emocjonalnej. Dotyczą one w dużej mierze osób z niską tolerancją bólu psychicznego. Kiedy takie osoby napotykają na zadanie, które wzbudza w nich negatywne emocje, zastygają i wycofują się, zamiast przyjrzeć się swoim uczuciom i wytyczyć drogę naprzód. To jednak tylko jedna z przyczyn. Poniżej opisujemy 6 innych korzeni prokrastynacji.

Zmęczenie decyzyjne

Jeżeli stale musisz podejmować decyzje, w pewnym momencie mogą zacząć cię odstręczać nawet te bardzo niewielkie wybory. Taka osoba, stojąc przed wyborem pulsometru na siłownię, może zniechęcić się do zakupu, jeśli będzie musiała wybrać między 2 rozmiarami i w efekcie całkowicie z niego zrezygnuje.

Trudności z planowaniem i układaniem listy kolejnych kroków

Na poziomie neurokognitywnym niektórzy ludzie nie są dobrzy w planowaniu procesów składających się z wielu kroków. Ta trudność jest szczególnie widoczna u osób z ADHD, ale istnieje wiele osób bez ADHD z wysokim ilorazem inteligencji, dla których podzielenie złożonego zadania na serię kolejnych kroków jest sporym problemem. Niektórym łatwo przychodzi spojrzenie na zadanie z lotu ptaka, dostrzeżenie poszczególnych kroków i rozpoznanie, gdzie należy zacząć, a dla innych nie jest to takie proste.

Prokrastynacja w związku

Prokrastynacja często powoduje stres w związku, zwłaszcza gdy życie pary jest już ustabilizowane, podejmują oni razem życiowe decyzje i polegają na sobie w kwestiach obowiązków takich jak płacenie rachunków. Jeśli jedna ze stron ma tendencję do prokrastynacji, w związku wystąpić może przeciąganie liny, a co za tym idzie dużo zrzędzenia, żalu, stresu i poczucia braku wsparcia w wykonywaniu zadań wymagających odpowiedzialności od obu stron. Im więcej presji odczuje osoba, która odkłada różne rzeczy na później, tym bardziej może opierać się i odmawiać zrobienia tego, o co jest proszona. To oczywiste, że taka sytuacja może prowadzić do kłótni, ale może prowadzić również do osłabienia bliskości w związku np. jeśli za każdym razem, gdy para spędza razem czas, pojawia się temat znienawidzonej listy rzeczy do zrobienia, partnerzy mogą zacząć się zniechęcać do wspólnego spędzania czasu. Tworzy się błędne koło, w którym występuje coraz więcej uczuć negatywnych i coraz mniej pozytywnych w związku.

Prokrastynacja spowodowana depresją

Kiedy ludzie mają depresję, zwykle odkładają wszystkie rodzaje zadań: proste i trudne, przyjemne i nużące. Doświadczają często nawracających, nękających ich myśli o negatywnym zabarwieniu i tracą wiarę w swoją zdolność do bycia osobami, na których można polegać: dobrymi przyjaciółmi, partnerami, współpracownikami itd.

Prokrastynacja spowodowana lękiem

Jeśli ludzie odkładają na później jakieś zadanie z powodu negatywnych emocji, które ono powoduje, przyczyna może leżeć w lęku/zaburzeniach lękowych. Nawet jeśli powierzchowną przyczyną, dla której ktoś nie chce wykonać zadania, jest to, że jest ono nudne, „nudny” często oznacza w tym przypadku trudny. Inną przyczyną może być rodzaj lęku związany z obawą przed tym, czy osiągniemy wystarczająco dobre wyniki. Osoba, która doświadcza takiego lęku, często przyjmuje perfekcjonistyczne podejście do zadania, co sprawia, że czynność do wykonania staje się większym wyzwaniem, niż to konieczne.

Prokrastynacja związana z kreatywnością

Wiele rodzajów szeroko definiowanej kreatywnej pracy zyskuje na tym, że ludzie zrobią sobie na jakiś czas przerwę od projektu i wrócą do niego ze świeżym spojrzeniem. Czasami możesz osiągnąć ten stan po jednej przespanej nocy, a kiedy indziej wymaga to kilku miesięcy. Ta przerwa może być zarówno prokrastynacją, jak i  czymś użytecznym. Nie ma tutaj jasnego podziału. Możesz jednocześnie przeżywać dręczące uczucie, że jest to znak prokrastynacji i rozwinąć kreatywność dzięki tej przerwie. Kiedy ludzie pracują kreatywnie, nie robią tego w mentalnej próżni. Część ich postrzegania jest determinowana przez otaczający ich świat i to, co w danym momencie dzieje się w ich życiu. Życiowe doświadczenia, nawet jeśli są prozaiczne, mogą przywołać inne analogie itd. To również wpływa na to, dlaczego świeże spojrzenie na projekt sprzyja kreatywności.

Kombinacja różnych przyczyn

Na prokrastynację często wpływa więcej czynników niż jeden. Mogą pojawiać się tutaj elementy nawyku takie jak rozpoczęcie pisania raportu do pracy dopiero trzy dni przed terminem. To nie musi być nic złego, jeśli w twoim przypadku to dobrze działa.

Prokrastynacja – leczenie

Prokrastynację może przezwyciężyć. Oto kilka sposobów.

• Tworzenie listy zadań do wykonania, a także zaznaczanie, które z zadań są pilne, a które nie.
• Publiczne zobowiązanie, czyli powiedzenie o swoich zamierzeniach innym. Będą oni dopytywać o rezultat naszych działań, co tworzy presję do ich dokończenia. Może pojawić się także chęć, aby nie sprawić bliskim zawodu.
• Ograniczenie rozpraszających bodźców. Prokrastynacja często wiąże się z problemami z koncentracją. Należy więc ograniczyć rozpraszające bodźce, np. sprzątając blat biura przed pracą czy wyłączając powiadomienia w telefonie.
• Monitorowanie własnych myśli, np. o treści „to za trudne!”, „muszę zrobić to idealnie!”, „mam jeszcze trochę czasu!”.
• Psychoterapia. Jeśli podejmowane wysiłki nie przynoszą rezultatu, to może oznaczać, że istnieje potrzeba profesjonalnego wsparcia. Przyczyny problemu mogą leżeć głębiej. Warto więc ich poszukać wraz z terapeutą.

Prokrastynacja może przejawiać się na wiele sposobów i mieć różne przyczyny. Najważniejsze to szczerze zastanowić się nad tym, jak bardzo przeszkadza nam ona w życiu. Wraz z uświadomieniem sobie trudności, jakie wprowadzona ona w naszą codzienność wzrasta motywacja, aby z nią walczyć.

artykuł pochodzi ze stron: psychomedic.pl, psychologgia-plus.pl, psychoterapiacotam.pl, psychologwsieci.pl